1996 yılında ortaya atılan ve son yıllarda oldukça popüler bir turizm türü haline gelen “Dark Turizm”, özellikle Dark Tourist ve Çernobil gibi belgesel ve dizilerden sonra daha fazla dikkat çekmeye başladı. İnsanlık tarihinin en karanlık olaylarının yaşandığı yerleri ziyaret etmeyi içeren dark turizm, aslında biraz daha eski bir tarihe sahip. Bu yazımızda dark turizmin ne olduğunu açıklarken, etik olup olmadığı tartışmasına da göz atacağız.
Dark turizm
Dark turizm terimi, Glasgow’daki bir üniversitede görev yapan iki öğretim üyesi tarafından 1996 yılında ortaya atıldı. Günümüzde bu terim genellikle tarihsel olarak ölüm ve trajedi ile ilişkilendirilen yerlere yapılan seyahatleri tanımlamak için kullanılıyor. Türkçe karşılığına karanlık turizm denildiği gibi keder veya hüzün turizmi olarak da adlandırılıyor.
Dark turizm noktalarının tümü trajik tarihle ilişkili. Bunlar vahşet, kaza, soykırım, doğal afet vb. trajik olayların gerçekleştiği yerlerden oluşuyor. İnsanların bu yerleri ziyaret etmesi kulağa korkunç gelebilir ancak gerçek şu ki bu yerler insanlık tarihinin önemli bölümlerini temsil ediyor.
Uzmanlar, insanların uzun yıllardır ölüm, afet, acı, şiddet ve öldürme ile ilişkili mekanlara ve olaylara ilgi duyduğunu belirtirken dark turizmin yeni bir fenomen olmadığını vurguluyorlar. Turizm ve ölümün tuhaf bir ilişkiye sahip olduğunu da ekliyorlar. Ölüm ve toplu katliam eylemleri belirli destinasyonların gelişimi için büyük bir caydırıcı olabilir fakat yine de bazı yerler için ziyaretin birincil amacı haline gelebilir. Binlerce ölümle sonuçlanan dünyanın en kötü nükleer felaketinin yaşandığı yer olan Çernobil, bu ikilemin bir örneği.
1986 yılında nükleer santral felaketinin gerçekleştiği yer olan Çernobil neredeyse tamamen dokunulmadan kaldı. Ancak 2002'de turistler ilgi göstermeye başladı ve ardından 2019'da Çernobil'in Ukrayna'da resmi bir turistik cazibe merkezi olacağı açıklandı. Turistler günümüzde Çernobil’in resmi rehberli turları için rezervasyon yapabiliyorlar.
Dark turizm destinasyonları
Dünyanın her yerinde dark turizmin yapıldığı ziyaret noktaları var. Çernobil, bu destinasyonlar arasında popüler olan yerlerden sadece bir tanesi.
Bir diğeri ise Nazi toplama kampı olan Auschwitz. Avrupa’nın her yerinden bu kampa sürülen insanlardan neredeyse tamamı Yahudiydi ve tahmini olarak 1,5 milyon insan burada öldürüldü. Auschwitz’i ziyaret eden kişiler oldukça şok edici ve yoğun anlar yaşadıklarını belirtiyor. Auschwitz, yılda 1 milyondan fazla ziyaretçi alıyor.
Kamboçya’daki ölüm tarlaları, Vezüv yanardağının patlamasının ardından yaşayanlarla beraber yok olan Güney İtalya’daki Antik Pompeii şehri ve Japonya’da Hiroşima gibi yerler dark turizmin gerçekleştirildiği ziyaret noktaları arasında yer alıyor.
Dark turizm etik mi?
Dark turizmin etik olup olmadığı sorusuna kesin bir cevap yok. Dark turizm bazılarına uygunsuz geliyor ve turizmin bu türünü insan ıstırabını istismar edici olarak gördüklerini belirtiyorlar. Alternatif bir görüş ise, dark turizmin eğitim için bir araç olduğu kanısında ve dark turizmin, tarihle ilişki kurma ve trajediler üzerine düşünme fırsatı sağlayabileceğini savunuyor.
Yaklaşık olarak 1,5 milyon insanın sistematik olarak öldürüldüğü Nazi toplama kampı Auschwitz’den bahsetmiştik. Burayı ziyaret eden kişiler, büyüklerinin İkinci Dünya Savaşı hikayeleriyle büyüdüklerini ve Auschwitz hakkında bilgi sahibi olduklarını ancak burayı tüm gerçekliği ile ziyaret etmenin tamamen farklı deneyim olduğunu belirtiyorlar.
Bu keder turizmine insanları çeken en büyük etken kendini duygusal olarak özümseyebilme ve empati kurma imkanıdır. Bu yerleri ziyaret ederken kendi tarihiniz üzerine düşünmek için zaman ayırabilirsiniz.
Dark turizm destinasyonlarını ziyaret ederken bu ziyareti eğitici bir hale getirmeyi hedeflemek gerekiyor. Ayrıca ziyaret edilen alandayken, o alana saygılı olmanız ve bu ziyareti gerçekleştirmeden önce iyi düşünmeniz şart. Çünkü dark turizm deneyimleri duygusal açıdan zorlayıcı olabilir. Bu yüzden gittiğiniz yer konusunda rahat olup olmadığınızı ve sizi nasıl etkileyebileceğini düşünmeniz gerekiyor.