Binlerce yıldır dayanıklı bir ağaç olarak görülen zeytin ağacının bile iklim değişikliğinin etkilerinden ciddi şekilde etkileneceği ve bunun sonucunda bin yıllık bir geçim, kültür ve ticaret kaynağı olarak görülen mahsulün tehlike altında olabileceği söyleniyor.
Akdeniz zeytin bahçelerinin çoğu, yakın geçmişte yağmurla beslenen koşullarda ve düşük yoğunluklu yönetim sistemleri altında yetiştiriliyordu. Başka mahsullerin ekimi için kullanılamayan sığ topraklar ve dik arazilerden de yararlanılıyordu. Bu koşullarda dahi yetiştirilebildiğinden, zeytin yetiştiriciliği yıllarca yerel ekonomilerde önemli bir rol oynamıştı.
Şimdiyse küresel gıda talebindeki artışlar, insan emeğinin eksikliği ve kârlılığı artırma ihtiyacı gibi diğer sosyo-ekonomik kısıtlamalar, yoğun ve hatta süper yoğun mahsul sistemlerine geçişi teşvik ediyor. Dolayısıyla mahsul karlılığı, maliyetlerin düşürülmesi yoluyla mahsul yönetimindeki değişimin ana nedeni haline geliyor. Bu değişiklikler ayrıca alan başına verimi artırmak için geniş alanların sulanması ve gübrelenmesi gerektiği konusunu da beraberinde getiriyor.
Zeytin ağaçları ve iklim bağlantısı
Zeytin ağacı ekimi tüm dünyada yaklaşık olarak 30 ila 45 derece paralelleri ile sınırlıdır. Hatta yüzyıllar önce zeytin ağacının Akdeniz kıyılarından en fazla 53 km uzağa kadar yetiştirilebileceği belirtilerek coğrafi sınırları belirlenmiştir. Zeytin ağacı ne çok soğuk ne de çok sıcak iklimlerde yetişmez. Başka bir deyişle, zeytin ağacının yetiştirilmesi için en uygun iklim koşullarının, Kuzey Afrika'nın kurak iklimi ile ılıman yağışlı iklim arasındaki geçişi temsil eden, bugün tipik bir Akdeniz iklimi olarak adlandırılan bir iklim tarafından temsil edildiği belirtilmektedir.
Zeytinlikler, Akdeniz iklimi ile evrimleşmiştir ve su kıtlığına karşı dayanıklılıkları ile bilinirler ancak son yıllarda, sembolik olarak dayanıklı bir ağaç olan zeytin ağacının bile iklim değişikliğinin etkilerinden ciddi şekilde etkilendiği ortaya çıkmıştır.
Zeytin ağacının tarihi ve bugünü
Zeytin ağacının coğrafi kökeni, MÖ 4000 ile 3000 yılları arasında bugünkü Lübnan, Ürdün, Suriye ve bazı komşu bölgelere karşılık gelen Doğu Akdeniz'de yatmaktadır. Ağaç, tarihinin başlangıcından beri zeytin ve yağdan çok daha fazlasını getirmiştir. Tıbbi değerleri ve kozmetik faydaları da olan bir maddedir.
Zeytin ağacının tarihi, Akdeniz tarihi ve gastronomi tarihi ile de paraleldir. Öyle ki bu paralellik “Akdeniz, zeytin ağacının büyümeyi bıraktığı yerde biter” şeklinde sıkça dile getirilir. Zeytin ağacı asma ve buğdayla birlikte Akdeniz üçlemesini oluşturur.
İklimden etkilenen ve iklimi etkileyen bir ağaç
Her bir zeytin ağacı yılda ortalama 30 kg CO2 emer ve bu da zeytinlikleri iklim değişikliğini engellemede önemli bir faktör yapar. Zeytin ağaçları CO2 emilimi yoluyla iklim değişikliğinin etkilerini bir dereceye kadar azaltabilirler ancak aynı zamanda iklim değişikliğinin kurbanları haline de gelebilirler. Artan sera gazı emisyonları, aşırı hava olaylarının sıklığında ve sıcaklıklarda artışa neden olur. Yağış olmaması ve bunun sonucunda gelen kuraklık zeytin ağacında su stresine ve aynı zamanda daha yüksek sıcaklıklar da ısı stresine neden olabilir. Bu stres ağaçlara fizyolojik olarak zarar verebilir, çiçeklenmeyi ve dolayısıyla zeytin üretimini tehlikeye atabilir.
Gelecekte salatalarınızı nasıl yapacağınız ve yemeklerinizi nasıl pişireceğiniz konusunda endişelenmeye başlamadan önce, iklimle ilgili yansımaların başlangıçta esas olarak üreticiler ve çiftçiler için olacağını unutmayın.
Besin zincirinin karmaşıklığı ve büyüklüğü göz önüne alındığında, tarlada olanlar ile süpermarkette bulduklarımız arasında bir zaman farkı vardır. Bu, arkanıza yaslanıp rahatlayabileceğiniz anlamına gelmiyor, çünkü zeytin ağacının iklim değişikliğine karşı savunmasızlığı binlerce yıldır güvendiğimiz ve yüzyıllar boyunca pek çok değişiklikten sağ kurtulan bu mahsullerin gelecekte kolay ve ucuza temin edilemeyeceğini gösteriyor.