Döngüsel Ekonomi ve Paydaş Kapitalizmi

Döngüsel ekonomi nedir?

Döngüsel ekonomi (circular economy); endüstriyel iktisatta üretim, kullanım ve imha süreci yerine, dönüşümü ve yeniden dönüşümü esas alan endüstriyel bir terim olarak tanımlanıyor. Döngüsel ekonomide üreticiler, yeniden kullanılabilir ürünler tasarlıyorlar. Böylece ham maddeleri yeniden kullanabilmek mümkün hale geliyor; sınırsız hammadde varmış gibi davranılmayarak çevreye karşı daha sorumlu hareket edilmiş olunuyor.

Doğrusal ekonomi ile döngüsel ekonomi arasındaki fark nedir?

Yıllardır içinde olduğumuz ekonomi modeli olan doğrusal ekonomi, kullan-at ekonomisi olarak tanımlanıyor. Bu ekonomi modelinde; ham maddeler ürün yapımında kullanılıyor ve ürünün kullanımından sonra oluşan atık çöpe atılıyor. Ürünün ya da paketlemesinin geri dönüşümü söz konusu olmuyor.

Döngüsel ekonominin amacı nedir?

Döngüsel ekonomi; sağlıklı ve güvenli bir yaşam ile çalışma koşullarını sağlamayı, bunun için de çevreye verilen zararı en aza indirmeyi amaçlıyor. Dolayısıyla, çöpe atmak yerine dönüştürmek ve yeni kaynaklar üretmek, döngüsel ekonominin en önemli hedefleri arasında yer alıyor.

Neden döngüsel ekonomiye geçilmeli?

Dünya nüfusu her geçen gün çoğalıyor. Buna bağlı olarak sanayi, teknoloji, tekstil, otomotiv gibi birçok sektörde kullanılan ham maddeler hızla tükeniyor. 2050’ye geldiğimizde dünya nüfusuna yetecek yiyeceğe, suya, refaha sahip olmak istiyorsak döngüsel ekonomiye geçiş yapmamız gerekiyor.

Öyle ki; doğrusal ekonomideki en büyük sorun, üretim için ihtiyaç duyulan ham maddelerin sınırsızmış gibi kullanılması oluyor. Mevcut hammaddeler farklı amaçlar için de kullanılabilecekken, tek kullanımdan sonra görevini tamamladığı düşünülerek atık olarak çöpe atılıyor. Oysa bizler için artık değeri olmayan, işlevini yerine getirmeyen ürünler, üretici firmalar tarafından geri alınabilir; böylece aynı hammadde ile üretim süreci devam etmiş, yeni kaynaklar tüketilmemiş olur.

Yeni ham maddeye ihtiyaç duyulsa da, doğal çevrenin ve insanlığın bundan zarar görmemesi adına sürdürülebilir şekilde ürünlerin elde edilmesini sağlamak için döngüsel ekonomiye geçiş yaparak ürünleri ve materyalleri daha verimli hale getirmek ve onları tekrar kullanarak atıkları önlenebilir.

Döngüsel ekonominin faydaları nelerdir?

Ekonomiye katkı sunması, hammadde tasarrufu sağlaması ve sorumluluk bilincini geliştirmesi; başlıca faydalar olarak karşımıza çıkıyor:

• Kriz dönemlerinde ekonomiyi koruyan bir model olan döngüsel ekonomi; üretimin her aşamasında israfı azaltması ve minimum hammaddeile maksimum üretimi desteklemesiyle kaynakları koruyor, ekstra maliyeti önlüyor.
• Ürünler ham maddelerinin yeniden kullanılabileceği şekilde tasarlandığından, kullanılamayacak hale geldiklerinde dahi aynı malzemeler yeni ürünler için hammaddeniteliği taşıyor. Ham madde tasarrufu yapılıyor, fabrika atıklarında ciddi azalma meydana geliyor. 
• Sorumluluğun sadece üretici firmada olmayıp ürün satın alan herkesin atıklarını doğru yönetmekten ve geri dönüşüme hazırlamaktan sorumlu olması nedeniyle firmalar vetüketiciler birlikte hareket ediyorlar. Bu da, sorumluluk bilincini beraberinde getiriyor.

Paydaş kapitalizmi nedir?

Yeni bir yönetim modeli olan paydaş kapitalizmi; şirketlerin, tüm paydaşlarının çıkarlarına hizmet etmeye yöneldiği bir sistem olarak ifade ediliyor. Kilit paydaşlar arasında; müşteriler, tedarikçiler, çalışanlar, hissedarlar ve yerel topluluklar bulunuyor.

Paydaş kapitalizmi ile döngüsel ekonomi arasındaki ilişki nedir?

Şirketlerin tek hedefinin kârlarını en üst düzeye getirmek olması; artan uluslararası rekabet ortamında ve globalleşme sürecinde artık yeterli gelmiyor, şirketlerin daha fazlasını yapmaları gerekiyor. Uzun vadede sürdürülebilir bir kârlılık için şirket çalışanlarını, çevreyi, kamuoyunu yani tüm paydaşlarını dikkate almaları gerekiyor; onların da çıkarlarına uygun iş modelleri geliştirerek yönetmeleri zorunluluğu doğuyor.

Yönetim danışmanlığı firması olan McKinsey&Company tarafından yayınlanan ve paydaş kapitalizmini konu edinen raporda;^[1] paydaş katılımını gerçekleştirmeyi hedefleyen şirketlere rehberlik edecek 5 ilkeden bahsediliyor. Bunlar; “yönetim kurulunu sürece dahil etmek, çevresel hedefler belirleyip takip etmek, tüm tedarikçilerin gelişimi için çalışmak, tüketicilerin ihtiyaçlarını karşılarken uzun vadeli faydaya odaklanmak, çalışanlara saygı duyup geleceklerine yatırım yapmak” şeklinde belirtiliyor.

Paydaş kapitalizminde çevresel sürdürülebilirliğe öncelik vermek; enerji, ambalaj gibi maliyetleri düşürerek şirketlerin kazanç sağlamasına imkân tanıyor. Paydaş kapitalizminde şirketler, sundukları ürün ve hizmetlerle, tüketiciler üzerinde uzun vadede olumlu etkiler yaratmaya davet ediliyorlar. Tüm bunlara baktığımızda; paydaş kapitalizmi ile döngüsel ekonominin ilişkisi de gözler önüne serilmiş oluyor.