Sera gazı etkisi gezegeni ortalaması olan 15 santigrat dereceye kadar ısıtır ve dünyadaki yaşamı yaşanabilir halde tutar. Onsuz dünya Mars gibi donmuş ve yaşanmaz bir yer olurdu.
Sorun şu ki, insanlığın enerji için fosil yakıtları açgözlü bir şekilde yakması, doğal sera etkisini yapay olarak artırıyor ve sonuç, gezegenin iklim sistemlerini sayısız şekilde değiştiren küresel ısınmada artış olarak karşımıza çıkıyor. Bu yazımızda sera etkisinin ne olduğuna, buna neyin sebep olduğuna ve sera gazlarının ne olduğuna birlikte bakacağız.
Sera etkisine ne sebep olur?
Güneş ışığı dünyayı yaşanabilir kılar. Dünyamıza ulaşan güneş enerjisinin yüzde 30'u uzaya geri yansırken, yaklaşık yüzde 70'i atmosferden geçerek yeryüzüne, karalar, okyanuslar ve atmosfer tarafından emilerek gezegeni ısıtır. Bu ısı daha sonra görünmez kızılötesi ışık şeklinde geri yayılır. Bu kızılötesi ışığın bir kısmı uzaya yayılmaya devam ederken, büyük çoğunluğu sera gazları olarak bilinen atmosferik gazlar tarafından emilir ve dünyaya geri yönlendirilerek daha fazla ısınmaya neden olur.
Son 800.000 yılın çoğunda atmosferimizdeki sera gazlarının konsantrasyonu milyonda 200 ila 280 parça arasındaydı. Ancak geçen yüzyılda, bu konsantrasyon, fosil yakıt yakmak gibi insan faaliyetleri nedeniyle milyonda 400 parçanın üzerine çıktı. Sera gazlarının ve özellikle karbondioksitin yüksek konsantrasyonları, fazladan ısının tutulmasına ve böylece ormansızlaşmaya ve küresel sıcaklıkların yükselmesine neden oluyor.
Sera gazları nelerdir?
Dünyanın sera gazları atmosferde ısıyı hapseder ve gezegeni ısıtır. Sera etkisinden sorumlu ana gazlar arasında karbondioksit, metan, nitröz oksit ve su buharı ve florlu gazlar bulunur. Sera gazları farklı kimyasal özelliklere sahiptir ve zamanla farklı işlemlerle atmosferden uzaklaştırılır. Örneğin karbondioksit, bitkiler, toprak ve okyanus gibi sözde karbon yutakları tarafından emilir. Florlu gazlar sadece uzak atmosferde güneş ışığı ile yok edilir.
Sera gazı emisyonları nelerdir?
Sanayi Devrimi'nin başlangıcından ve kömürle çalışan buhar motorlarının ortaya çıkışından bu yana, insan faaliyetleri atmosfere salınan sera gazlarının hacmini büyük ölçüde artırdı. 1750 ile 2011 arasında, atmosferik karbondioksit konsantrasyonlarının yüzde 40, metanın yüzde 150 ve nitröz oksitin yüzde 20 arttığı tahmin ediliyor. 1920'lerin sonlarında ise bu karışıma kloroflorokarbonlar gibi insan yapımı florlu gazlar da eklenmeye başladı.
1750'den 2010'a kadar, insan faaliyetleri tarafından salınan en bol ve en uzun ömürlü sera gazlarından biri olan insan yapımı karbondioksit emisyonlarının yaklaşık yarısı, fosil yakıtların yanması ve endüstriyel süreçlerden ötürü büyük ölçüde son 40 yılda üretildi.
En önemli sera gazları
Sera etkisi yoluyla küresel ısınmaya neden olan en önemli gazlar şunlardır:
-Karbondioksit: Küresel insan kaynaklı emisyonların yaklaşık yüzde 76'sını oluşturan karbondioksit (CO2) uzun bir süredir dünyada dolaşıyor. Atmosfere yayıldıktan sonra, yüzde 40’ı 100 yıl sonra, yüzde 20’si 1000 yıl sonra ve yüzde 10’u 10.000 yıl sonra dünyada kalmaya devam ediyor.
Metan: Metan (CH4) atmosferde karbondioksitten çok daha kısa süre kalsa da (yaklaşık on yıl), sera etkisi açısından çok daha güçlüdür. Aslında, küresel ısınma etkisi 100 yıllık bir süre boyunca karbondioksitinkinden 25 kat daha fazladır fakat küresel olarak, insan kaynaklı sera gazı emisyonlarının yaklaşık yüzde 16’sını oluşturur.
-Azot oksit: Azot oksit (N2O) güçlü bir sera gazıdır: 100 yıllık bir zaman ölçeğinde karbondioksitin 300 katı GWP’ye (küresel ısınma potansiyeli) sahiptir ve atmosferde ortalama olarak bir yüzyıldan biraz daha fazla kalır. Dünya çapında insan kaynaklı sera gazı emisyonlarının yaklaşık yüzde 6’sını oluşturuyor.
Florlu gazlar: Çeşitli imalat ve endüstriyel işlemlerden yayılan florlu gazlar insan yapımıdır. Dört ana kategorisi vardır: Hidroflorokarbonlar (HFC'ler), perflorokarbonlar (PFC'ler), kükürt heksaflorür (SF6) ve nitrojen triflorür (NF3). Florlu gazlar diğer sera gazlarından daha küçük miktarlarda salınsa da (insan yapımı küresel sera gazı emisyonlarının sadece yüzde 2'sini oluştururlar), çok daha fazla ısı yakalarlar. Aslında, bu gazlar için GWP binlerce ila on binlerce arasında olabilir ve uzun atmosferik ömürleri vardır. Bazı durumlarda on binlerce yıl sürer.