Türkçede yaygın olarak özellikle de bahçecilikte kurşuni küf ya da gri küf olarak adlandırılan Botrytis cinerea isimli mantar tarım ve yiyeceklerin önündeki en korkutucu engellerden biri olarak bilinir. Doyumsuz bir iştahı olan bu mantar türü her şeyi kadifemsi bir küf tabakasıyla hızlı bir şekilde kaplar. Bir kutu çileği buzdolabında biraz fazla uzun süre bıraktıysanız ve geri döndüğünüzde onları gri-yeşil bir tabakayla kaplanmış halde gördüyseniz, havada süzülen Botrytis sporlarından biri yuva yapmak için çileklere ulaşmış demektir.
Gıda endüstrisi için büyük bir sorun teşkil eden Botrytis, her yıl ekinlerin uğradığı en az 10 milyar dolarlık zarardan sorumludur. Çiftçileri büyük bir zarara uğratarak gıda endüstrisinin en temel iş kolunu etkilemeye başlı başına yeten bu mantar türü, tüm dünyada pirinç tarlalarını harap eden bir mantar olan Magnaporthe oryzae’den sonraki en tehlikeli mantar olarak biliniyor. Ancak bilim ve teknolojinin birleşimiyle bu sorunun üstesinden gelmek imkânsız değil!
Gizli kurtarıcı: RNA
Tüm gıda endüstrisini zarara uğratan bu gri küf için daha önce de birkaç çalışma yapılsa da şu an karşımızda çok daha etkili bir bilimsel çözüm var. Massachusetts merkezli bir biyoteknoloji girişimi olan GreenLight Biosciences'ın bitki ve hayvan sağlığı başkanı Mark Singleton, bu sorunları aşmanın bir yolu üzerinde çalışıyor. Çalışmanın çıkış noktası ise RNA.
Bir hücre, virüslerin kendilerini kopyalamak için kullandığı bir genetik kod dizisi olan çift sarmallı RNA'nın (dsRNA) varlığını tespit ettiğinde bu RNA'yı (dsRNA) küçük parçalara ayırır. Hücredeki moleküller onları alır ve eşleşen herhangi bir haberci, hücrelerin genetik talimatları proteinlere dönüştürmek için kullandığı moleküller olan RNA (mRNA) uzantılarını avlamak için kullanır. Moleküller ‘kötü adam proteinlere’ dönüştürülmeden önce parçalanırlarsa, hücre başarılı bir istilayı yönetmiş olacaktır.
Küflerle savaşta yarış büyüyor
Bilim insanlarının; eğer sinir bozucu bir patojene (örneğin özellikle rahatsız edici bir mantar) dsRNA'yı sokabilirlerse, o patojenin hücrelerine kendi mRNA'sını yok etme ve önemli proteinler üretmesini durdurma talimatı verebileceğini fark etmeleri üzerine yeni bilgiler ışığında çözüm için de rekabet ortamı oluştu.
GreenLight Biosciences’ın yanı sıra RNAissance Ag isimli girişim de RNA mahsul spreyleri geliştirmek için atılımlar yapmaya başladı. Bilim insanlarının ürettiği birtakım RNA spreyleri şimdiden iş başına geçti bile. RNAissance Ag, lahanalar için doyumsuz bir iştahı olan ve yaygın pestisitlere karşı bir miktar direnç geliştirmiş olan elmas sırtlı güveyi hedef alan bir sprey üzerinde çalışıyor. GreenLight Biosciences ise Çevre Koruma Ajansı (Environmental Protection Agency) tarafından değerlendirilmekte olan ve Colorado patates böceğini hedefleyen bir RNA spreyine sahip. Şirket, 2022'nin ortasına kadar bu sprey hakkında bir karar bekliyor. İki şirket eş zamanlı olarak Botrytis mantarı için de çalışmalarını yürütüyor.
Konu hakkındaki çalışmalar RNA spreylerinin diğer pestisitlerin yerini tamamen alamayacağını ama haşerelere karşı cephanelikte başka bir önemli araç olacaklarını ve özellikle yılın belirli zamanlarında kullanışlı olacaklarını öngörüyorlar. Sonuç olarak RNA mahsul spreyleri tek başına çiftçileri Botrytis'ten kurtaramayacaklar, ancak diğer pestisitlere olan bağımlılığımızı azaltmaya yardımcı olabilirler.